'ദി സിറ്റി ഓഫ് ജോയ്' എന്നറിയപ്പെടുന്ന കൊൽക്കത്ത (Kolkata) ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ നഗരങ്ങളിലൊന്നാണ്. മുമ്പ് കൽക്കട്ട (Calcutta) എന്ന് അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ നഗരം ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യകാല തലസ്ഥാനമായിരുന്നു. ഇന്ന് ഇന്ത്യയിലെ പശ്ചിമബംഗാൾ സംസ്ഥാനത്തിന്റെ തലസ്ഥാനമാണ് കൊൽക്കത്ത. ഗംഗ നദിയുടെ പ്രധാന കൈവഴികളിൽ ഒന്നായ ഹൂഗ്ലി (Hooghly) നദിയുടെ കിഴക്കൻ കരയിലാണ് ഈ നഗരം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. ഇന്ത്യയിലെ പ്രധാന തുറമുഖ നഗരങ്ങളിലൊന്നുകൂടിയാണ് കൊൽക്കത്ത. വാണിജ്യം, ഗതാഗതം, നിർമ്മാണം എന്നിവയുടെ നഗരമായ കൊൽക്കത്ത കിഴക്കൻ ഇന്ത്യയിലെ പ്രധാന നഗര കേന്ദ്രമാണ്. 2001 ൽ പശ്ചിമ ബംഗാൾ സർക്കാർ നഗരത്തിന്റെ പേര് കൊൽക്കത്ത എന്ന് മാറ്റി.

കൊളോണിയൽ കാലഘട്ടത്തിൽ ബ്രിട്ടീഷുകാർ ഒരു മഹത്തായ യൂറോപ്യൻ തലസ്ഥാനത്തിന്റെ രീതിയിൽ രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിട്ടുള്ളതാണ് ഈ നഗരം. എന്നാൽ ഇപ്പോൾ ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും ദരിദ്രവും ജനസംഖ്യയുള്ളതുമായ പ്രദേശങ്ങളിൽ ഒന്നായി സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന കൊൽക്കത്ത തീർത്തും വൈരുദ്ധ്യങ്ങളുടെയും വൈവിധ്യങ്ങളുടെയും ഒരു നഗരമായി വളർന്നു. തനതായ ഒരു വ്യക്തിത്വം കണ്ടെത്തുന്നതിന് കൊൽക്കത്തയ്ക്ക് ശക്തമായ യൂറോപ്യൻ സ്വാധീനങ്ങൾ സ്വാംശീകരിക്കാനും കൊളോണിയൽ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ പരിമിതികളെ മറികടക്കാനും കഴിഞ്ഞു. ഇത് വഴി കിഴക്കും പടിഞ്ഞാറുമുള്ള ഒരു സംയോജനം സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുകയും പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിലെ ബംഗാളി വരേണ്യരുടെ ജീവിതത്തിലും കൃതികളിലും അത് തെളിഞ്ഞ് കാണുകയും ചെയ്യാം. അതിന്റെ ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേയമായ വ്യക്തിത്വമാണ് കവിയും ചിന്തകനുമായ രബീന്ദ്രനാഥ ടാഗോർ.

1772 ലെ ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണകാലത്ത് കൽക്കട്ട നഗരം ഇന്ത്യയുടെ തലസ്ഥാനമായി മാറി. 1772 ൽ ബ്രിട്ടീഷ് ഗവർണർ ജനറലായ വാറൻ ഹേസ്റ്റിംഗ്സ്, മുഗൾ കാലഘട്ടത്തിൽ ബംഗാളിന്റെ തലസ്ഥാനമായിരുന്ന, മുർഷിദാബാദിൽ നിന്ന് പ്രധാനപ്പെട്ട എല്ലാ ഓഫീസുകളും കൽക്കട്ടയിലേക്ക് മാറ്റിയതോടെയാണ്, കൽക്കട്ടയെ ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയുടെ തലസ്ഥാനമായി പ്രഖ്യാപിച്ചത്. 1773 ൽ ബോംബെയും (ഇപ്പോൾ മുംബൈ) മദ്രാസും (ഇപ്പോൾ ചെന്നൈ) ഈ സർക്കാരിന് കീഴിലായി. പിന്നീട് ബ്രിട്ടീഷ് നിയമം കൈകാര്യം ചെയ്യുന്ന സുപ്രീം കോടതിയും കൽകട്ടയിൽ സ്ഥാപിതമായി.

നഗരത്തിലെ ബ്രിട്ടീഷ് മേഖലയിൽ നിരവധി കൊട്ടാരങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു, അതിനാൽ ഇതിനെ “കൊട്ടാരങ്ങളുടെ നഗരം” എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. ബ്രിട്ടീഷ് അധികാരം ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിൽ വ്യാപിച്ചതോടെ ഉത്തരേന്ത്യ മുഴുവൻ കൽക്കട്ട തുറമുഖത്തിന്റെ ഉൾപ്രദേശമായി മാറി. 1835-ൽ ഉൾനാടൻ കസ്റ്റംസ് തീരുവ നിർത്തലാക്കിയത് ഒരു തുറന്ന മാർക്കറ്റ് സൃഷ്ടിച്ചു, റെയിൽ‌വേയുടെ നിർമ്മാണം (1854 മുതൽ) ബിസിനസിന്റെയും വ്യവസായത്തിന്റെയും വികസനം കൂടുതൽ ത്വരിതപ്പെടുത്തി. ഈ സമയത്താണ് കൽക്കട്ടയിൽ നിന്ന് പെഷവാറിലേക്കുള്ള (ഇപ്പോൾ പാകിസ്ഥാനിൽ) ഗ്രാൻഡ് ട്രങ്ക് റോഡ് പൂർത്തിയായത്. 1800 കളിൽ കൽക്കട്ടയിലെ ഇന്ത്യൻ മേഖല തിരക്കേറിയ വാണിജ്യ കേന്ദ്രമായി മാറി, ഇന്ത്യയിലുടനീളവും ഏഷ്യയുടെ മറ്റു പല ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നുമുള്ള ആളുകൾ ഇവിടെ തിങ്ങിനിറഞ്ഞു.

എന്നാൽ 1905 ൽ ഇന്ത്യയുടെ വൈസ്രോയി ആയിരുന്ന കർസൺ പ്രഭു ബംഗാളിനെ വിഭജിച്ചു. ഇത് നിരന്തരമായ പ്രക്ഷോഭത്തിന് കാരണമാകുകയും 1911 ൽ ഈ വിഭജനം റദ്ദാക്കുകയും ചെയ്തു. പക്ഷേ അക്കാലത്ത് ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയുടെ തലസ്ഥാനം കൽക്കട്ടയിൽ നിന്ന് താരതമ്യേന ശാന്തമായ ദില്ലിയിലേക്ക് മാറ്റുകയും 1911 ഡിസംബർ 12 ന് അന്നത്തെ ചക്രവർത്തി ജോർജ്ജ് അഞ്ചാമൻ ദില്ലിയെ ബ്രിട്ടീഷ് രാജിന്റെ തലസ്ഥാനമായി ഔദ്യോഗികമായി പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്തു.